miércoles, 16 de marzo de 2016

UV-C QHANSUYATAMPI CH’UQI YAPUCHAÑA (Dictado 15/03/16)

1
Qullasuyu markasanxa ch’uqixa wali wakiskiri juyrawa, kunatixa sapüruwa manq’ataraki, ukampisa aksa suni thaya pata tuqinxa nayriri juk’ampi yapuchatawa, ukampisa yapunakanxa jani walt’äwinakaxa utjapuniwa, sañani jani walt’ayiri laq’unaka, kunatixa sapa maratjamawa juk’ampi aka jani walt’äwinakaxa pacha mayjt’äwi tuqinakata utjantaskaraki, uraqi tukusïwita, uraqinakana wañantäwipata, uma sayantäwita ukhamaraki junt’u pachanakampi thaya pachanakampi mäki mayjt’äwipata; ukatwa juk’ampi kust’ata achu kastanaka munataraki, ukhamata aka achunakaxa thaya, junt’u pachanakana mayjt’äwinakana jakantapxañapataki.

Utjiri ch’uqinakana kasta kastanakarjama jaljt’atapaxa janiwa sinti wakiskïrinakapxkiti, kunatixa kastanakaru majyt’ata ch’uqinakaxa walja kastanakwa jikxatawayapxatäna.

Biotecnologia uka thakhi tuqixa manq’a jani wiñaya tukusiñapataki amta tuqiru ukhamaraki alinakana juk’ampi ch’amanchirinaka jikxatäwina aski apthapïwinakawa jikxatatarakispa. Jichha yatxatäwinakanxa mejoramiento genético  ukaxa juk’ampi chiqa kust’ata thakhinaka yatxataña munasiraki, kunatixa fenotipos munatanaka yapunakana chhijlläwi tuqi jikxatañataki.

Yatxatirinakaxa sapxiwa, mejoramiento genético ali kastanakanxa juk’ata juk’aruwa jani ch’ama jiwt’ayasisa jikxatata, kunatixa aka machaqa kastanaka jikxatäwixa aski chhijlläwita jikxatasirakispa. Aka munasita carácteres ukanakaxa genes tuqi
Qhispillu taypina yapuchata thakhixa walja mayjt’ata ali kastanaka jikxatayïriwa, ukhamata yapuchäwinakaxa jaqitaki wakiskiripa jikxatataspa, ukampisa tunka ukhamaraki pä tunka jilawa juk’ampi ali mayjt’äwinaka jikxatatarakispa, variación somaclonal espontánea uka thakhita sipanxa mutagénesis ukaxa kastatjamawa mayjt’arakispa.
2
Inducción de mutaciones ukaxa alinakana  mejoramiento genético jikxataña thakhiwa, ukhamata walja juk’ampi mayjt’ata kastanaka jikxatañataki.

Novak ukhamaraki Brunner (1992), jupanakatakixa mutaciones inducidas ali kastanakatakixa thakhi saranakawa kimsaqallqu tunka jila maranaka apnaqatäxaraki, kunatixa qhanayäwimpiwa (radiación) composición genética juk’ampi kasta utjañapataki apnaqataraki, jani alina genoma mayjt’ayasa ukhamata achuntäwipa juk’ampi yapt’añataki.

Agencia Internacional de Energía Atómica (IAEA) jupanakaxa Organización de Naciones Unidas para la Alimentación y la Agricultura (FAO) jupanakampi chikt’ata walja jakhu jikxatäwinaka apthapiwayapxatäna, kunatixa niya kimsa waranqa jila mutaciones jikxatatärakina. Kenia markanxa aka thakhi tuqixa mä kasta trigo jikxatasiwayi kunatixa aka trigo achuxa waña uraqina jakirirakiwa, Vietnam uksanxa kust’ata yatxatïrinakaxa walja arroz kastanaka jayu uraqinakana jakirinaka Mekong ukjana jikxatawayapxatäna.

Chávez (1991) jupa yatxatïrixa siwa, walja yapunakawa inducción de mutación tuqixa aski achüwinaka aksa Perú markana jikxatawayapxatäna, kunatixa siwara mutantes alayaru jisk’a jiläwini jikxatawayapxatäna, juk’ampi yaranani ukhamaraki q’ala yarananaka jikxatawayapxatäna.

Aguilar (2013) siwa, radiación UV-C ukaxa agente mutagénico ukhama apnaqataspa sasawa iwxt’araki, kasta kasta alinakana ukhamaraki in vitro yapuna walja kastanakana, ukhamata mutantes alinaka jikxatañataki, aka alinakasti maya maya factores suykatirinakaniwa.

(Extracto de Tesis de Grado, Delia Mamani C., Carrera Ingeniería Agronómica, UNIBOL-A-“TK”)

No hay comentarios.:

Publicar un comentario